'Hun leven lijkt soms op pauze te staan, maar ook hier kunnen ze van betekenis zijn'
Algemeen• Bestuurslid Diana Baan van IWAK Katwijk
Tijdens cursussen aan vrijwilligers, vergelijkt Diana Baan het opbouwen van een vertrouwensrelatie met een vluchteling met het uitwisselen van cadeautjes. 'Ons cadeau is dat we naar hen luisteren en hun cadeau is dat ze bereid zijn om iets te delen. Daar is soms veel tijd voor nodig. Als vluchtelingenwerker heb je een lange adem nodig. Vluchtelingen vinden het soms moeilijk om mensen te vertrouwen. Er zit veel pijn op dat gebied. Als ze dan het vertrouwen hebben om iets over zichzelf te vertellen, dan is dat een heel speciaal cadeau.'
Nog iets dat naar voren komt in de cursus, is het belang van luisteren. Als een vluchtelingenwerker iets moet kunnen, is het luisteren. Veel asielzoekers, zegt Baan, voelen zich miskend en niet gehoord. 'Dus zeggen we: we zijn blij dat je er bent. En: je mag er zijn. Door die eerste stap te zetten, proberen we een relatie met ze op te bouwen. Vaak vinden ze dat verwarrend: dat we iets geven, zonder iets terug te verwachten. Dat zijn ze niet gewend.' De 32-jarige Baan heeft inmiddels de nodige ervaring als vluchtelingenwerker. Al tien jaar werkt ze in dienst van de landelijke christelijke organisatie Stichting Gave en sinds drie jaar is ze betrokken bij Stichting Interkerkelijke Werkgroep Asielzoekerscentrum Katwijk (IWAK), de lokale vrijwilligersorganisatie op het azc in Katwijk.
Bezorgdheid
Voor ze in Katwijk aan de slag ging, werkte ze ruim zes jaar op het (inmiddels gesloten) azc in 's Gravendeel. Ook schrijft ze programma's voor tienerclubs, verzorgt ze trainingen aan vrijwilligers en geeft ze presentaties over vluchtelingenwerk in kerken en op scholen. Baan neemt graag de tijd om over haar werk te vertellen, of ze nu op een middelbare school is of een interview afgeeft. In alles wat ze zegt, klinkt de liefde voor het vluchtelingenwerk door. Het blijkt uit de kleine anekdotes, de bekendheid met de verhalen van asielzoekers en de trots waarmee ze over hen vertelt. Maar tegelijkertijd ook uit de ernst die in haar woorden doorklinkt en de bezorgdheid om individuele gevallen. Het blijkt misschien nog wel het meest uit de warme woorden en belangstelling voor de ander. Wie niet beter zou weten, zou denken dat ze altijd al van plan was om dit werk te gaan doen.
Toch was de keuze voor vluchtelingenwerk geen vanzelfsprekende. Sterker nog, na het afronden van haar studie Sociaal Pedagogische Hulpverlening en haar opleiding aan de Bijbelschool in Zeist wist Baan nog niet eens wat ze wilde doen. Het was eigenlijk min of meer bij toeval dat ze in contact kwam met een medewerker van Stichting Gave. Hij vertelde haar over een functie die haar op het lijf geschreven bleek te zijn: 'veldwerker' op het azc in 's Gravendeel, vlakbij haar ouderlijk huis. Ze solliciteerde direct en kreeg de baan. Met een veelbetekenende glimlach: 'Dat was het begin van mijn duik in de vluchtelingenwereld'. Achteraf, zegt Baan, had ze wel al langer interesse voor deze doelgroep.
Met zichtbaar plezier vertelt ze over de keren dat ze tijdens haar opleiding bij een azc op bezoek ging. 'Dat was nog een hele onbekende wereld voor mij. Een keer gingen we met een groep studenten zomaar wat spellen doen met de kinderen op een pleintje. We hadden ons niet eens aangemeld bij de beveiliging, waren zo het terrein opgelopen.' Lachend: 'Toen kwam er opeens een bewaker aanzetten. We hadden geen idee.'
Twee jaar geleden verhuisde Baan naar Katwijk om er fulltime als vluchtelingenwerker aan de slag te gaan. Als relatieve buitenstaander was het een flinke klus om teams van vrijwilligers samen te stellen en nieuwe activiteiten van de grond te krijgen. Maar via via en door middel van reclame en informatieavonden, slaagde ze erin in korte tijd zowel een jongens- als een meisjesclub voor jonge tieners op te zetten. In de jaren daarop volgden een jongens- en een meidenclub voor de oudere jongeren. Op dit moment is Baan druk bezig met het opzetten van een vrouwengroep. Een verwijzing naar het azc in Katwijk is slecht nieuws voor een asielzoeker. Het centrum, in 2011 aangewezen als een van de eerste gezinslocaties in Nederland, is gericht op terugkeer. De bewoners krijgen minder geld dan andere asielzoekers om in hun levensbehoeften te voorzien. Ook is er een dagelijkse meldplicht (in plaats van wekelijks, zoals op andere azc's), om te voorkomen dat mensen verdwijnen en de illegaliteit induiken.
Dat alles heeft zijn weerslag op de sfeer op het azc, zegt Baan. 'Bewoners vrezen voor hun toekomst en zijn vaak depressief. Dat heeft ook invloed op de jongeren. Ze moeten veel zelf doen en zijn vaak op elkaar aangewezen. Velen van hen zijn de hoop verloren. Dat zeggen sommigen letterlijk tegen me. Samen met andere christenen wil ik proberen hen weer hoop te geven. Maar dat is een moeilijk proces.'
Ze beschrijft een voorval van een jaar eerder. 'Op club spraken de jongens over een vriendje dat eerder die week met zijn gezin was uitgezet door de vreemdelingenpolitie. Ze zaten er erg mee. Een van hen zei tegen mij dat hij geen vrienden meer wilde maken, omdat ze altijd weg moeten. Hij vond het afscheid pijnlijker dan de eenzaamheid. Dat gebeurt vaak in het leven van een asielzoeker: ze zien steeds vrienden en bekenden vertrekken.' Baan probeert desondanks een positieve boodschap over te brengen op de jongeren van het azc. 'Wij willen hen leren dat hun leven waardevol is en dat ze een waardevolle rol kunnen spelen in hun omgeving, of dat nu hier is of buiten Nederland. Hun leven lijkt soms op pauze te staan, maar ook hier kunnen ze van betekenis zijn.' Deze benadering mist zijn uitwerking niet, ziet Baan. 'Sommige jongeren bloeien zienderogen op. Dat is gaaf om te zien.'
Niet 'die asielzoekers'
Met de komst van grote aantallen buitenlanders naar Nederland is het thema vluchtelingen het afgelopen jaar actueel geworden. En omstreden. De gevolgen daarvan zijn ook te merken op het azc, zegt Baan. 'De bewoners horen natuurlijk ook al die meningen over 'die asielzoekers'. Maar ze herkennen zich daar niet in, want zij zijn niet 'die asielzoekers'. Zij zijn Maryam, Achmed, Younes, Souhaila. Zij zijn individuen met hun eigen verhalen.' Vooral volwassen asielzoekers raken steeds verder vaak geïsoleerd van de samenleving, zegt Baan. Met haar werk op het azc probeert ze die negatieve spiraal te doorbreken. 'Wie asielzoekers wil bereiken, moet bereid zijn om een relatie met ze op te bouwen. Ze hebben daar ook behoefte aan: iemand die de tijd voor ze neemt. Veel asielzoekers voelen zich eenzaam en afgezonderd van de maatschappij. Die afzondering kunnen we doorbreken door met hen in gesprek te gaan. Dat begint met vertrouwen geven en luisteren.'
