Streekdrachten spreken boekdelen
We gaan even terug naar eind jaren 1950. Op de Rhehoboth school in Katwijk aan Zee vertelt meester Grunstra over de beeldenstorm. De leerlingen hangen aan zijn lippen. Na schooltijd, op het speelplein, praat een groepje jongens er met elkaar over. Opeens vraagt er een: ‘Hoe ziet een katholiek er eigenlijk uit?’ Da’s een goeie vraag… ze denken na… dan komt iemand met de oplossing: ‘Ik denk dat ik er een weet… de slager’… allemaal eropaf en als ze door de etalageruit gluren, weten ze: zo ziet een katholiek er uit.
Door Aaltje Knoop
Nog veel vroeger hoefde je daarvoor niet door het raam te gluren. Aan de dracht die iemand droeg was te zien of iemand protestant dan wel rooms-katholiek was. Twee vrijwilligsters van Het Katwijks Museum, Agatha Haasnoot en Nelleke van der Plas, hebben zich voor deze gelegenheid in Katwijkse dracht gestoken. En dat is een heel karwei.
Een filmregisseur zei ooit: ‘Als ik een film maak die in de vijftiger jaren speelt, dan moeten vrouwen geen panty dragen, maar kousen en jarretelles. Daardoor beweeg je anders, authentieker’. Nou dat speelt ook een rol bij de streekdracht. En je ‘in dracht steken’ duurt al gauw een paar uur. Nogmaals onze dank dames.
Nelleke van der Plas
in Rk-dracht
Nelleke van der Plas is beheerder van de bibliotheek van het museum. Voor deze fotosessie kleedt ze zich in een rooms-katholieke outfit zoals de vrouwen er omstreeks 1870 uitzagen. Prachtig! Heel rijk. Overdone? Misschien is het een beetje cliché, maar katholieken hebben de naam wat mondainer te zijn, en meer levensgenieter.
Wat wel verteld moet worden is dat men vroeger niet alleen heel zuinig was op de textiele spullen als kleding en tafellinnengoed, maar ook heel trots. De goed gevulde linnenkast was een ‘masterpiece', net zoals de rijke kleding. Daar pronkte men zonder scrupules mee. Dan liet men zich schilderen of, later, fotograferen, net zoals wij Nelleke nu. In het Katwijks Museum zijn daar veel voorbeelden van te zien.
Als je het breed hebt…
Nelleke draagt kleding van een welgestelde vrouw; want als je geld hebt, kun je ‘uitbreiden’, kun je de muts langer of breder maken. ‘Als je het breed hebt, laat je het breed hangen’. Nelleke draagt geen lange
Hoe ziet een katholiek eruit?
muts bij deze Rijnlandse dracht. De Rijnlandse dracht is kenmerkend voor Katwijk aan den Rijn. Maar haar muts heeft breed uitstaande wieken (de wieken zitten los) van Beverse kant, een kantsoort afgeleid van Rijsselse kant. De muts zit over een gouden oorijzer dat passend op haar hoofd gemaakt is en door een Leidse goudwerker is aangemeten.
De muts heeft gouden boeken: dat zijn de vierkante ornamenten. De boeken zijn versierd met de rooms-katholieke symbolen geloof, hoop en liefde. Hoe kleiner de boeken zijn en des te lager ze zijn bevestigd (beneden de ogen staand) des te ouder de kleding is. Bij Nelleke levert dat het jaartal 1870 op. De boeken zijn versierd door middel van filigrein, gedraaid gouddraad en zijn met plaatspelden aan de muts bevestigd. Als de boeken laag zitten zijn de spelden heel lang: ook een indicatie voor de leeftijd.
Bij Nelleke is de plaatspeld van veel en glanzend goud gemaakt. Of, zoals Martijn Akkerman in ‘Tussen kunst en kitsch’ zegt: ‘Het moest vroeger glimmen’. Aan de boeken zijn de zogenaamde boekebellen bevestigd. Hier versierd met granaat. Ook draagt Nelleke een lange gouden horlogeketting. Maar het meest in het oog springende symbool van rooms-katholicisme is het gouden stiftje op haar voorhoofd.
Gehuwd/ongehuwd
De ketting met meerdere rijen granaatsteentjes heeft een gouden slot, het zogenaamde bootje. De term is afgeleid van de vroegere bootjeskettingen: ovale gouden schakels met een ovale granaat erin; die lijken op kleine bootjes. Aan de stand van het bootje kon je de burgerlijke staat van de draagster aflezen: middenvoor is gehuwd; links, boven je hart: ik ben bezet; rechts: ik ben vrij.
Nelleke’s japon bestaat uit een jak en rok van dezelfde stof. Bij dit royale model is niet op stof bespaard.
Protestantse dracht
Agatha Haasnoot heeft het klederdrachtdepot onder haar beheer. Zij heeft de protestantse dracht aangetrokken. Sober is mijns inziens de juiste typering. Maar… wie ergens kennis van heeft ziet meer! Haar rok is van zwarte lakense stof.
Herinnert u zich nog de aankoop van Rembrandts’ huwelijksportretten van Marten en Oopjen, gekleed in zwart Leids laken? Zwart verven was een uiterst kostbaar proces dat de keurmeesters van de Leidse Lakenhal zorgvuldig in de gaten hielden. Die rok van Agatha is dan wel zwart… maar héél kostbaar zwart, misschien zelfs wel duurder dan Nelleke’s jurk… en dat zie je er niet direct aan af.
Overigens is die rok van binnen aan de onderkant gevoerd. Zo verzwaar je hem en waait hij niet zo makkelijk op. De zoom van de rok is afgezet met zogenaamd bezemband: band met aan één kant korte haartjes. In plaats van dat de stof van de rok over de grond sleept, doet het bezemband dat en beschermt zo tegen slijtage. De schort is aan de bovenkant versierd met galonband wat aan de zijkant eindigt met een rozet en een lintje.
Agatha’s dracht is die van de gegoede middenstand uit Katwijk aan Zee. Daarom spelden ze hier de wieken vast, want het kan aan zee nogal waaien. Haar muts is ook van Beverse kant. De achterbol van de muts is plumenties (geborduurde tule), later ook Lierse kant. Bij deze dracht horen de goedkopere parel plaatspelden. Liefst een barokke, ruwe parel. De sluiting van haar granaten ketting is ook hier een gouden boot met aan weerszijden een gouden beukje.
Kerst
En zo aangekleed en opgedoft kon je, zelfbewust, met je bijbeltje met zilveren of gouden slot, naar je eigen kerk gaan om het feest van Jezus' geboorte te vieren.
Alle medewerkers van het Katwijks Museum wensen u goede Kerstdagen en een goed begin van het nieuwe jaar.
