Handen klappen, spetteren en timmeren
Vleermuizen leven overdag verborgen, op nauwelijks bereikbare plekken. Als ze in de donkere uren dan eindelijk te zien zijn, zien we alleen maar donkere schimmen tegen het zwerk die zich snel, grillig en schijnbaar geluidloos voortbewegen. Dat maakt het bepalen van de soort wel erg lastig.
In Berkheide inclusief Panbos en Lentevreugd worden tien soorten vleermuizen regelmatig vastgesteld. Omdat hier ’s nachts veel insecten vliegen zijn de duinplassen en de binnenduinrandbossen belangrijk foerageergebieden. Maar hoe weten we nu met welke soort we te maken hebben?
De geluiden die vogels maken zijn heel belangrijk voor de determinatie. Vleermuizen maken ook geluiden. Ze stoten bij hun nachtelijke jacht klikgeluiden uit om hun prooien op te sporen. Die geluiden werken als een sonar en worden teruggekaatst door de prooien. Het zal een flinke herrie zijn binnen een groepje jagende vleermuizen. Klein probleem: wij als mensen kunnen die sonarpulsen niet horen. Ze zijn veel te hoog.
Een vleermuisdetector (meestal op z’n Engels batdetector genoemd) biedt uitkomst. De ultrasone klikken worden door de detector opgevangen en omgezet in voor de mens hoorbare geluiden. De geluiden van de kleine Dwergvleermuis bijvoorbeeld liggen vooral tussen de 40 en 50 Kilohertz, en worden door de detector omgezet in een geluid dat klink als snel in je handen klappen. Ook klinken ‘scheetachtige’ geluiden als de vleermuizen een ‘salvo’ afvuren op hun prooi.
De flink grotere Rosse Vleermuis, die huist in holle bomen en jaagt boven meer open gebied, klinkt heel anders. De relatief lage geluiden, rond de 25 Kilohertz, klinken uit de detector als een kind dat spettert in een badje. De even grote Laatvlieger, die overdag vooral huist in gebouwen, zit op dezelfde relatief lage frequentie, maar klinkt meer als een driftig timmerende timmerman. Het is (jammer genoeg) niet zo dat op het display van een vleermuisdetector simpelweg de soortnaam verschijnt. Uiteraard hebben ook de andere bij ons voorkomende soorten, als Ruige Dwergvleermuis, Meervleermuis, Franjestaart, Watervleermuis en Gewone Grootoorvleermuis, hun eigen karakteristieke stem. Maar er is echt specialistische kennis en ervaring nodig om aan de hand van de weergegeven geluiden de verschillende soorten te kunnen bepalen.
Dit is aflevering 96 van deze column. De eerste 52 afleveringen zijn bewerkt en gebundeld in het boek Berichten uit Berkheide, dat verkrijgbaar is bij boekhandels in Katwijk, Wassenaar, Voorschoten en elders in de regio, ook online.
Gijsbert van der Bent en Gerrit van Ommering
Een vleermuisdetector ingesteld op de vleermuissoorten in het hoge spectrum, zoals de Dwergvleermuis. Met een gewicht van hoogstens 8 gram zijn ze zo klein dat ze door de ventilatiegaatjes van de buitenmuren in de spouwruimtes kunnen komen, hun favoriete verblijfplaatsen. | Foto: Gijsbert van der Bent