Beiaardier Bas de Vroome:
‘Ik vind Rijnsburg een heerlijke speelplek’
Eens per maand dartelen de vrolijke beltonen (nee, geen ringtones), over Rijnsburg. Een gezellig geluid en op en top Nederlands. Bas de Vroome (58) is de vaste beiaardier van het Rijnsburgse carillon in de toren van de Laurentiuskerk.
Door Esdor van Elten
Beiaard, klokkenspel, carillon.
Wat is nu de goede term?
Je kunt ze door elkaar gebruiken. Het woord beiaard is afgeleid van het woord beieren. Vroeger kwam men op de gedachte de klepels van stil hangende klokken met touwen te verbinden om zo een klankspel te ontwikkelen. Carillon is afgeleid van het Franse quadrillon waarmee men de voorslag bedoelde die als waarschuwing diende voordat de tijd werd aangegeven. In de praktijk komt het nu op hetzelfde neer.
Een bijzonder instrument...
Dat is het zeker. Het is bij mijn weten het enige 'stadsinstrument'. Een carillon kun je niet privé bespelen. Er genieten altijd mensen mee. Het is ook een oud instrument. De eerste carillons dateren uit de 17e eeuw. Het is echt iets van de Lage Landen. Nog steeds, al is het carillon inmiddels ook een exportproduct geworden. Zo worden er carillons gebouwd in landen als Korea en Japan. De populariteit wisselt ook. In de 16e, 17e eeuw was een carillon echt een statussymbool. In de 18e en 19e eeuw is de belangstelling minder, gevolgd door een opleving begin 20e eeuw en ook later, in de 60-er jaren van de vorige eeuw. De meeste muziek is dan ook oud. En echte grote componisten voor het carillon hebben we niet. Er is geen beiaard-Bach of carillon-Mozart.
Hoe wordt je beiaardier?
Het makkelijke antwoord is: de beiaardschool doen. Maar zo eenvoudig is het natuurlijk niet. Vrijwel alle beiaardiers hebben conservatorium gedaan: soms piano, maar meestal orgel. Dat geldt voor mij ook. Ik wilde van kleins af aan al organist worden en speel al sinds mijn 8e. Op m'n 17e ben ik naar het conservatorium in Amsterdam gegaan om orgel en kerkmuziek te studeren. Goed orgel leren spelen is moeilijk.
Nederland is groot op orgelgebied. Er is een echte orgelcultuur en er zijn veel historische orgels. In 1988 ben ik begonnen aan de beiaardstudie in Amersfoort. Ik vond (en vind nog steeds) het een interessant instrument.
In een beiaard komt alles samen: het monumentale van het orgel, de dynamiek van de piano en het tinkelende van het clavecimbel.
Zijn er veel beiaardiers?
Er zijn in Nederland ongeveer 180 torens met een carillon, en er zijn 100 tot 120 beiaardiers. Dat betekent dat de meeste beiaardiers in meerdere plaatsen spelen.
Je speelt dus ook in
andere gemeenten?
Ik ben ook beiaardier in het Westland, Vlaardingen en Spijkenisse.
Hoe ben je in Rijnsburg beland?
Dat was eigenlijk al snel nadat ik met de beiaardiersopleiding gestart was. Mijn voorganger in Rijnsburg was Henk van Putten. Hij woonde in Nieuw Beijerland (wat natuurlijk de perfecte woonplaats is voor een beiaardier) en speelde veel in Zeeland. Het werd hem op een gegeven moment te druk en dus vroeg hij of ik het wilde overnemen. Ik zei gelijk 'ja', want zo kon ik meteen praktijkervaring opdoen. Sindsdien speel in eens per maand in Rijnsburg. Vroeger ging mijn vrouw vaak mee om te luisteren. Ik werk op freelancebasis. In tegenstelling tot een aantal andere gemeenten kiest de gemeente Katwijk niet voor een vaste aanstelling.
Song van Golden Earring
Heeft Rijnsburg een mooi carillon?
Prachtig! Het had op mij vanaf het eerste moment een grote aantrekkingskracht. Het Rijnsburgse carillon dateert uit de 'revival' periode van de jaren '60. Een goed carillon staat of valt om te beginnen met de zuiverheid van de klokken zelf. Maar de èchte kunst is om de klokken samen goed te laten klinken. De inwendige en uitwendige stemming, zoals wij dat noemen. In de 16e eeuw konden klokkenmakers als Hemony dat op gehoor. Vanaf de 18e eeuw kwam de klad erin. Maar in de 20e eeuw werd het weer beter, zeker toen in de jaren '60 de eerste computerberekeningen gemaakt konden worden. Het Rijnsburgse carillon is gemaakt door Royal Eijsbouts. Oorspronkelijk had het drie octaven, dat is vrij klein. Later is het carillon uitgebreid met een vierde octaaf, waardoor je veel meer mogelijkheden krijgt. Het carillon is gestemd in Bes, een 'toontje lager dus'. En de klokken klinken heel erg mooi. Ik vind Rijnsburg een heerlijke speelplek.
Hoe werkt een carillon nu eigenlijk?
Het is een heel mechanisch instrument. Het klavier bestaat niet uit toetsen, maar uit stokken, die je met de hand kunt indrukken of met de vuisten kunt bespelen. Sommige carillons werken met draden, de zogenaamde Broek-systemen. Andere, zeker de moderne, werken met tuimelaars. Een heel verschillende techniek en daar is in beiaardiersland veel over gediscussieerd. We noemen dat wel eens gekscherend de Broekse en Tuimelaarse Twisten.
Heeft de toren nog invloed?
Jazeker. Het maakt uit of een toren open is, zoals in Delft, of gesloten. Een open toren is heel nadrukkelijk aanwezig. De toren van Rijnsburg is half open. Dat dempt de hoge schelle tonen, en ondersteunt de zwaardere tonen. Het Rijnsburgse carillon hangt hoog in de toren. Er is maar weinig plek. De speelcabine zit vlak onder de klokken, dus ik heb bij het spelen wel gehoorbescherming nodig.
Is het een moeilijk instrument?
Een liedje krijg je er al snel uit. Maar écht beiaardspelen is moeilijk. Lichamelijk inspannend ook. Beiaardspelen vraagt niet zozeer om kracht, maar wel om lenigheid. Je zit in een beperkte ruimte en je moet goed kunnen bewegen. Dikke beiaardiers zie je dan ook volgens mij niet. Een andere complicatie is de beschikbare muziek. Het carillon heeft geen grote componisten, zoals het orgel of de piano. En veel van de geschreven muziek is oud. Uit de 17e, 18e eeuw. Beiaardspelen is dus vooral bewerken en improviseren. Dan maakt het ook nog uit of je een 'licht' of een 'zwaar' beiaard bespeelt (Die in Rijnsburg is licht). Maar het is ook wel één van de charmes van het instrument. Je kunt er echt je eigen creativiteit in kwijt. Je eigen arrangement maken.
Wat speel je dan allemaal?
Wat niet? Ik ben daar ook vrij in. Er wordt mij niet voorgeschreven wat ik moet spelen. Van huis uit ben ik een klassieke jongen. Dat was ik als beginnend beiaardier ook. Maar zoals gezegd: dan is je muziekkeuze dus beperkt. Bovendien herkennen de meeste mensen die oude composities niet. Ik ben het lied en populaire muziek door de tijd heen meer gaan waarderen. Onlangs was er een actie onder de Nederlandse beiaardiers om een song van Golden Earring te spelen, omdat hun drummer er wegens ziekte mee ophield. Dat werd 'Radar Love'. Het mooie was dat je op Facebook berichten zag verschijnen dat fans van de band dus speciaal naar de torens kwamen om te luisteren. Dat is wel bijzonder.
Verder speel ik graag oude 'Vaderlandsche' liederen van Valerius. De oude volksliederen die vroeger iedereen leerde. Dat is geknipt voor een beiaard. Rijnsburg is een kerkelijk dorp, dus daar speel ik ook vaak geestelijke liederen. Psalmen, gezangen, maar ook Opwekking. Eigenlijk is alle muziek geschikt, zolang er maar een melodielijn in zit.
Is een carillon belangrijk
voor een plaats als Rijnsburg?
Ik denk van wel. Het carillon is niet echt een statussymbool meer, maar veel mensen zijn er nog steeds trots op. Uit de reacties die ik krijg maak ik op dat veel mensen de muziek waarderen. Het is altijd vrolijk. Geeft sfeer. En dan is voor mij ook de combinatie met de kerk en de kerkmuziek belangrijk. De mengeling van vrolijkheid en diepgang. Dat is iets wat je maar bij weinig instrumenten vindt!