Katwijkse archeologische schatten Werelderfgoed?
Dit jaar wordt beslist of het Nedergermaanse deel van de Romeinse Limes op de Werelderfgoedlijst van UNESCO komt te staan. Als dat gebeurt, dan heeft de gemeente Katwijk ineens werelderfgoed binnen haar grenzen. En wat dan?
Door Esdor van Elten
Ooit strekte het Romeinse Rijk zich uit van Engeland tot de grens met Iran. Eén van de noordelijkste grenzen van het rijk, de Limes, liep van west naar oost langs de Rijn en de Donau. De overblijfselen van het 'Nedergermaanse' deel ervan, van de kust bij Katwijk tot aan Remagen in Duitsland, is nu voorgedragen voor UNESCO Werelderfgoedstatus.
De Werelderfgoedlijst is een lijst van natuurlijke en culturele monumenten die als uniek en onvervangbaar worden beschouwd en daarmee dus eigenlijk 'van de hele wereld zijn'. Het gaat anno 2021 om maar liefst 1121 erfgoederen, verdeeld over 167 verschillende landen. Op de lijst vindt je uiteenlopende zaken, zoals het Groot Barrièrerif in Australië, de Chinese Muur en de piramiden in Egypte.
Archeologisch monument
Nederland heeft al tien Werelderfgoederen, waaronder de molens bij Kinderdijk en de Waddenzee. En misschien komt daar nu dus de Limes bij; Gelegen in drie provincies: Gelderland, Utrecht en Zuid-Holland, is de Romeinse Limes het grootste archeologische monument van Nederland. Een unieke verzameling archeologische vindplaatsen die bovendien, vanwege de bijzondere bodemomstandigheden, goed bewaard is gebleven.
‘Ons aandeel in dat monument is aanzienlijk’, benadrukt Peter van den Bos, archeoloog en beleidsmedewerker Erfgoed bij de Gemeente Katwijk. ‘Binnen onze grenzen ligt een aantal van de mooiste archeologische schatten van de Nederlandse Limes; denk aan het castellum van Valkenburg en de opgravingen op De Woerd. Het zijn, binnen het vakgebied, uitzonderlijke en wereldberoemde vindplaatsen.’
De meest recente vondst, die van het legioenskamp op het terrein van het vliegkamp, draagt daar alleen maar aan bij. De Gemeente Katwijk is dan ook één van de 'limesgemeenten' die betrokkenheid hebben toegezegd om de werelderfgoednominatie te verkrijgen. Burgemeester Jos Wienen tekende destijds (2014) de intentieverklaring, samen met nog tal van andere burgemeesters en vertegenwoordigers van de provincie en het Rijk.
Lang proces
De nominatie zelf wordt voorbereid door de NLS (Nederlandse Limes Samenwerking), een organisatie waarin de betrokken provincies samenwerken met de Rijksdienst voor het Cultureel erfgoed en met Duitsland.
Tamar Leene, programmamanager Limes, is nauw betrokken bij het hele proces rond de aanvraag. ‘In 2010 kwam de Nedergermaanse Limes op de voorlopige lijst. Vervolgens moest het nominatiedossier worden samengesteld. Een belangrijk onderdeel daarvan was vaststellen welke plekken wel, en welke plekken niet in de aanvraag moesten worden opgenomen.’
‘In Katwijk ligt een aantal van de mooiste archeo-logische schatten van Nederlandse Limes'
Een vereiste is bijvoorbeeld dat het archeologisch erfgoed nog daadwerkelijk in de grond moet zitten. ‘Een beroemde vindplaats als Zwammerdam, waar vijf schepen zijn opgegraven, viel daarom af. Die vondsten zijn nog wel onderdeel van het verhaal van de Limes, maar kunnen dus geen deel uitmaken van het werelderfgoed.’
Ook een fenomeen als de Brittenburg hoort niet bij het Werelderfgoed: ‘Je moet nu eenmaal kunnen aantonen dat het er is.’ Een andere eis van UNESCO is dat een land kan aantonen dat het de erfgoederen die het voordraagt ook voor de lange termijn in stand kan houden.
In het geval van de Romeinse Limes betekent dat, dat de plekken die worden voorgedragen de status van Archeologisch Rijksmonument moeten hebben. Van de oorspronkelijke 236 vindplaatsen langs de Nedergermaanse limes bleven er daarom uiteindelijk maar 19 over.
'In januari 2020 is de definitieve nominatie ingediend in Parijs’, aldus Leene. Vervolgens heeft ICOMOS, de adviesorganisatie die over de nominaties adviseert aan het Werelderfgoedcomité (WEC) een technische evaluatie uitgevoerd en nadere vragen gesteld. Die zijn in de eerste twee maanden van dit jaar beantwoord en nu is het wachten op het besluit van het WEC. Dat wordt in juli 2021 verwacht en kan op vier manieren uitpakken: een besluit tot inschrijving op de werelderfgoedlijst, dat de aanvraag op kleine punten herzien moet worden, of erger, integraal herzien, en het comité kan ook besluiten de Limes niet op de lijst in te schrijven. Dat laatste is ook een definitief besluit: het is niet mogelijk om de nominatie opnieuw in te dienen.
Zichtbaar maken
Als de Werelderfgoedstatus wordt toegekend, dan heeft Katwijk dus een (deel van een) wereldwijd erkende schat binnen haar gemeentegrenzen. Maar adel verplicht: want één van de doelen èn eisen van het Werelderfgoed is juist dat dat erfgoed ook zichtbaar en 'beleefbaar' moet zijn. Hoe doe je dat met erfgoed dat, anders dan de Acropolis in Athene of Stonehenge in Engeland niet zomaar is te zien?
‘Katwijk moet aan het werk’, beaamt ook Van den Bos. Om meteen met klem te verzekeren: ‘De gemeente doet wat ze kan, maar zal zelf daarin niet het voortouw nemen. Daar is op dit moment geen geld voor. De gemeente zal vooral faciliterend zijn. De initiatieven moeten van de burgers zelf komen.’
Die initiatieven zijn er. In 2017 werd in de Erfgoedvisie van de gemeente gesteld dat er een Erfgoedplatform moest komen waarin inwoners, ondernemers, erfgoedorganisaties en de gemeente met elkaar samenwerken. In april 2019 werd die ambitie gerealiseerd. Binnen het Erfgoedplatform is de Werkgroep Romeinen actief. Zij ontwikkelen een aantal concrete plannen om het Romeinse erfgoed meer zichtbaar te maken in Katwijk.
In de volgende aflevering wordt daar nader op ingegaan.
Foto's
(van linksboven naar onder)
Opgraving van het castellum in het centrum van Valkenburg medio
jaren '40.
| Foto: Beeldbank Romeinse Limes
Recente opgravingen op voormalig vliegkamp Valkenburg.
| Foto: Bas Kijzers
Satellietbeeld van de Romeinse
Limes in Nederland.
| Olav Odé-Beeldbank Romeinse Limes
