Ten Finale Spinoza’s filosofie
Vervolg n In een eerder artikel in deze krant is het leven van Spinoza beschreven. Veel daarvan blijft lastig te doorgronden. Waarom gebeurde er in zijn leven, wat er gebeurde. Het blijft in het ongewisse. Er zijn een tweetal dingen, die ik recht moet zetten. Zo heeft hij Descartes nooit ontmoet. Spinoza werd in 1632 geboren en Descartes vertrok uit Nederland in 1649. Hij heeft wel werken van Descartes bestudeerd. In zijn bibliotheek bevinden zich brieven en een boek van deze Franse filosoof. Wel heeft Spinoza de filosoof Adriaen Koerbagh ontmoet.
Door Leo Roosjen
Spinoza was meertalig. Portugees, Nederlands en later maakte hij zich het Latijn eigen. Hierdoor kreeg hij ook toegang tot de werken van de Griekse filosofie. Hij bestudeerde o.a. Aristoteles en Plato. Een andere tijdgenoot waar hij veel contact mee had was Leibnitz.
Spinoza wordt goddeloosheid verweten
Spinoza was een tweede generatie allochtoon. Hierdoor had hij een Portugese achtergrond en werd in Nederland Joods opgevoed. We hebben gezien, dat Spinoza al vroeg in conflict kwam met de Joods Sefardische gemeenschap, waarin hij opgroeide. Hij stelde, dat een religieuze tekst vol aannames en tegenstrijdigheden geen leidend beginsel kan zijn voor echte kennis en voor de waarheid. Of deze stellingname reden is geweest dat hij op 23 jarige leeftijd uit de Joodse gemeenschap wordt verbannen of dat er ook economische reden aan ten grondslag hebben gelegen is niet helemaal bekend. Wel dat hij een zeer strenge ban kreeg. Namelijk voor onbepaalde tijd, hetgeen weinig voor kwam.
Zijn werken
Zijn bekendste werken zijn het ‘Theologisch Politiek Tractaat’ en zijn hoofdwerk de ‘Ethica’. Beide werken zijn in het Latijn geschreven en kenden derhalve slechts een klein publiek. Toch ook in zijn tijd brachten deze werken opschudding te weeg. Beide zijn anoniem gepubliceerd en na publicatie verboden. Het Theologisch Politiek Tractaat is een van de oudste pleidooien voor vrijheid van meningsuiting, dat we kennen.
De Ethica
In zijn belangrijkste boek de Ethica probeert hij op mathematische wijze d.m.v. these en bewijs een antwoord te geven op hoe goed, of beter gezegd, gelukkig te leven. Het antwoord lijkt eenvoudig. Om een goed leven te leiden, moeten we doen en gebruik maken van wat het meest kenmerkende en unieke van de mens is: namelijk nadenken. Volgens Spinoza moeten we daarom kennis verwerven, de ‘Rede’, dat is de kennis die ontstaat door het zoeken naar oorzaken, volgen en ons niet laten mee slepen door emoties. De rede, die Spinoza zo hoog acht staat echter vaak lijnrecht op tradities of religie. Daarom werd het werk van Spinoza en ook Spinoza als persoon, indien men geweten had dat hij er achter zat, in het redelijk tolerante Nederland van de Gouden Eeuw verguisd. Daarnaast poneerde Spinoza ook nog een gevaarlijke stelling.
Spinoza’s Godsbeeld
Volgens hem is God geen bovennatuurlijk wezen. Nee God valt samen met de natuur. Alles wat gebeurt heeft een natuurlijke verklaring. Er bestaan volgens hem geen wonderen en geen toevalligheden. Deze God is dus onpersoonlijk en heeft niets met ons voor. We kunnen hem wel beter leren kennen door de wetten van de natuur te ontdekken. Spinoza wordt goddeloosheid verweten.
Besluit
Een vriend van hem, die wel in het Nederlands en onder eigen naam publiceert, Koerbach, wordt vervolgd en veroordeeld wegens godslastering en een spinozistisch geschrift. Koerbach stierf in het Rasphuis.
Enkele jaren later ziet Spinoza hoe de gebroeders De Witt door een woedende menigte worden gelyncht. Spinoza ziet de democratie als meest ideale regeringsvorm. Juist in de persoon van De Witt zag hij zijn ideaal verwezenlijkt worden en niet bij de Oranjes. Na de moord op de De Witten wilde Spinoza een plakkaat met daarop de tekst: ‘De ergste barbarendaad’ ophangen. Zijn huisbaas weerhield hem daarvan uit angst voor een volgende lynchpartij. De rede, die Spinoza zo lief was, blijkt bij mensen vaak ver te zoeken. Spinoza stierf op 44 jarige leeftijd in Den Haag
