Aardverschuiving in wereld van eeuwenoude pianola’s

Dankzij twee visionairs, Rijnsburger Koos van Kruistum en Marcel Veel, wordt de zelf spelende piano uit begin 1900 weer nieuw leven ingeblazen. Op zaterdag 4 juni zijn tijdens het concert van Rijnsburgs Klassiek in de Burgt in Rijnsburg uitvoeringen horen van Grieg, Rachmaninov en Leschetizky, zoals deze componisten ze zelf hebben gespeeld. Aangevuld met een live vertolking door Marc van der Marel op de piano.

Door Joep Derksen

Koos van Kruistum (59) en Marcel Veel (65) hebben elkaar gevonden in hun liefde voor de pianola-muziek. In het bedrijfspand van Marcel hangen tientallen portretten van reeds lang vergeten componisten en pianisten. Virtuozen met vaak grote klasse, gelijkwaardig aan hun beroemde tijdgenoten echter vaak toch na hun overlijden in de vergetelheid geraakt. 

Marcel: ‘Vera Timanova bijvoorbeeld, was een fenomeen. Zij speelde de Eerste Hongaarse Rapsody van Frans Liszt, zoals ze die van Liszt zelf had geleerd. Haar uitvoering is de mooiste ooit, maar vrijwel niemand in deze tijd heeft deze gehoord. Dankzij de pianolarollen, die bewaard zijn gebleven en afgespeeld kunnen worden op een reproductiepiano (pianola), komt haar muziek weer tot leven.’

Ingenieus
Marcel en Koos zijn betrokken bij Euterpe Rolls VOF, een initiatief om rollen digitaal vast te leggen en weer te kunnen vervaardigen. Tijdens het interview tonen ze de prachtige pianola’s van wel honderd jaar oud. Zij laten ook het ingenieuze systeem zien, waarmee deze pianola’s zelf kunnen spelen, zonder de hulp van een toetsenist. 

Koos is op het gebied van elektronica onderlegd: ‘Ik ben pianola’s heel erg gaan waarderen. Het is bijna niet te begrijpen dat ze deze muziekinstrumenten honderd jaar geleden konden maken, met alleen hout, koper, lucht en leer. En dat zonder computers! Moderne pianola’s werken met elektromagneten. Ze doen het minder goed en zijn lastiger om onder controle te houden dan de originele pianola’s.’

Revolutie
Het systeem van een pianola wordt wel eens vergeleken met dat van een draaiorgel. Ook daaruit komt muziek, gebaseerd op ‘voorgeprogrammeerde’ muziekrollen. Maar daarmee houdt iedere vergelijking op, dat wordt duidelijk zodra Koos en Marcel één van hun muziekrollen afspelen in een pianola. Waar een draaiorgel enkel koude klankmuziek kan produceren, is bij de pianola een prachtig muzikaal optreden te horen. Veel van die muziekstukken werden meer dan honderd jaar geleden geschreven, belandden daarna in de vergetelheid, maar worden door Koos en Marcel weer tot leven gebracht.

Het systeem van een pianola wordt wel eens vergeleken met dat van een draaiorgel
Door middel van een bijzonder procedé, het transcoderen van muziekrollen, hebben zij ervoor gezorgd, dat oude muziekrollen kunnen worden hersteld en zelfs dat modernere muziek te beluisteren is op de eeuwoude pianola’s. Als voorbeeld spelen de beide mannen een rol met jazzmuziek af. Deze jazzmuziek is uiteraard gemaakt nadat de laatste Welte pianola in 1932 was geproduceerd. ‘Wij zijn de eersten in de wereld sinds 1932, die een nieuwe Welterol hebben gemaakt!’ Met vervaardigde software die de Welte-code weer kan produceren, kunnen ze nu nieuwe rollen maken voor de oude reproductiepiano.

De inwoners van Rijnsburg (en andere plaatsen) kunnen zaterdag 4 juni getuige zijn van een bijzondere gebeurtenis. Tijdens de Rijnsburgs Klassiek zijn muzikale uitvoeringen te horen van beroemde componisten als Grieg, Leschetizky en Rachmaninov. Niet door een hedendaags gezelschap, die er mogelijk haar eigen draai aan heeft gegeven, maar juist op de muzikale manier, zoals de componist de muziek eigenlijk bedoeld had.

Testbank
Met de komst van Marc van der Marel, inmiddels een bekende van Rijnsburgs Klassiek, zijn Koos en Marcel erg verguld. ‘Wat we heel graag willen, is dat Marc van der Marel een pianostuk speelt op de honderd jaar oude reproductiepiano. En dat hij van tevoren bij ons een minibestand inlevert van dat pianostuk. Daar maken wij een rol van. Daarna leggen we de rol op de testbank. We laten we het stuk met onze rol op de pianola spelen. Het publiek kan dan horen, hoe indrukwekkend precies de techniek van toen is. En zo ervaar je, dat de reproductiepiano écht klinkt, en de oude muziekrollen een directe opname is van de componisten/pianisten uit het verleden.

Over het belang van hun vinding voor de pianolawereld, geven de beide gepassioneerde mannen aan. Marcel: ‘Dit is een aardverschuiving in de wereld van pianola’s. Wij blazen de pianowereld nieuw leven in en zetten de pianowereld toch wel een beetje op zijn kop.’ Hij vult aan: ‘Wij maken muziekrollen uit andere systemen, zoals bijvoorbeeld hoe Rachmaninov deze speelde. Toen we zijn muziek voor het eerst beluisterden met een door Koos getranscodeerde rol, moesten we gaan zitten. Het is overweldigend, wat die man produceerde; zijn muziek is één brok emotie.’

Op hun website www.euterperolls.com kan iedereen luisteren naar de 560 muziekrollen van tientallen beroemde muzikale componisten. De ‘live’ uitvoering van Euterpe Rolls VOF vindt plaats op 4 juni tijdens de Rijnsburgs Klassiek in de Burgt in Rijnsburg. De toegang is gratis. Genoten kan dan worden van muziek van Edvard Grieg, Theodor Leschetizky, Anton Rubinstein en Sergei Rachmaninoff.